مقدمه و تاریخچه
«حرم مطهر رضوی» یکی از مهمترین مراکز مذهبی و زیارتی جهان است که در تاریخ بیش از هزار ساله‌اش همواره ملجأ و پناهگاه بسیاری بوده و دوستداران ساحت قدسی اهل‌البیت علیهم‌السلام از گوشه و کنار دنیا خود را به این صحن و سرا رسانده‌اند تا از اقیانوس معنویت شمس‌الشموس علیه‌السلام بهره‌مند شوند.
در این میان، خدمت‌گزاران این بارگاه منور در طول تاریخ با تکیه بر وقف و نذر توانسته‌اند خدماتی را متناسب با نیاز هر عصر برای خیل عظیم زائران فراهم نمایند تا زائران این «قطعه از بهشت» بتوانند از حضور خود، حظ و بهره حداکثری ببرند. اما نقطه اوج درخشش «حرم مطهر رضوی» در طول هزاره اخیر، قطعا سال‌های پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی است که شاهد تحولاتی شگرف در امور فرهنگی، توسعه فضاهای عبادتی و زیارتی، ارائه خدمات گوناگون به زائران و تسهیل زیارت، ترویج و نشر فرهنگ اسلامی به‌ویژه معارف ناب رضوی و… بوده است.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و در راستای اجرای فرمان بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی قدس سره، مبنی بر خدمت به مستضعفان «واحد امداد آستان قدس رضوی» در سال ۱۳۵۹ تاسیس شد که در سال ۱۳۷۶ به «موسسه امداد آستان قدس رضوی» تغییر نام داد.
در سال ۱۳۹۵ در پرتوی منشور هفت‌گانه رهبر معظم انقلاب مد ظله‌العالی مبنی بر لزوم محرومیت‌زدایی، «معاونت امداد مستضعفان آستان قدس رضوی» تشکیل شد و متعاقبا به‌منظور تحقق منویات معظم‌له برای کمک به نیازمندان و با هدف توسعه خدمات اجتماعی آستان قدس رضوی «بنیاد کرامت رضوی» به‌عنوان نهادی مردمی و جهادی، شکل گرفت تا منابع اختصاص یافته در فعالیت‌های اثربخش و ماندگار در عرصه محرومیت‌زدایی و ارائه خدمات اجتماعی در سراسر کشور جریان یابد.
بنیاد کرامت رضوی؛ یک نهاد خدمت‌رسان اجتماعی جریان‌ساز
این ارگان از بدو تشکیل منبع خدمات و خیرات زیادی در سطح کشور بوده است که این خدمات در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و انتظار ایشان از آستان قدس رضوی، تحت اشراف تولیت محترم آستان قدس رضوی برای خدمت‌رسانی به مردم به‌ویژه نیازمندان با قدرت ادامه پیدا کرده است.
بنیاد کرامت رضوی به عنوان سازمان اجتماعی آستان قدس رضوی بر اساس 12 سرفصل زیر به این مهم می پردازد:
- خادمیاری و کانون‌های خدمت‌رضوی
ارتقاءشبکه خادمیاری، برنامه‌ریزی برای ارائه خدمت‌رضوی و نظارت مومنانه بر عملکرد خادمیاران سراسر کشور در قالب کانون‌های تخصصی و عمومی
- خدمات معیشتی هوشمند
ثبت و ارائه خدمات در سامانه کرامت؛ براساس خدمات معیشت، اشتغال، درمان، تحصیل، ازدواج و جهیزیه، تعمیر مسکن بصورت پیوسته با مشارکت خیران و خادمیاران در سراسر کشور
- برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات هدفمند و اولویت‌بندی جغرافیایی مناطق‌هدف
کمک به حل مشکلات استان‌های کم‌برخوردار با تمرکز بر حل مشکلات‌اجتماعی روستاهای موقوفه‌دار و همچنین تمرکز ویژه بر حاشیه شهر مشهد
- توسعه اماکن اقامتی برای قشر متوسط و ضعیف‌جامعه
ارائه خدمات رایگان به زائران مشهد‌مقدس در مجتمع های بین‌راهی، احداث مجتمع های خدمات به زائران و خدمت‌رسانی به زائران برای اقامت مناسب و بویژه به زائران‌محروم در زائر‌سرا و زائرشهر رضوی
- سفر زیارتی زائر اولی‌ها و زائران‌محروم
گسترش برنامه زیارت و تسهیل سفر و ارائه اسکان و پذیرایی رایگان با هماهنگی و مشارکت دبیرخانه‌های کانون خدمت‌رضوی استان‌های کشور
- اربعین حسینی
ارائه خدمات متنوع به زائران اربعین‌حسینی در مرزهای کشور، اعزام کاروان خدام و خادمیاران به کشور عراق و حمایت ازمواکب مستقر در کشور عراق
- فعالیت های حوزه خانواده و جمعیت
برگزاری دوره‌های آموزشی با موضوع ترویج و الگوسازی فرزند آوری،کاهش نرخ طلاق و همچنین آزادسازی زندانیان جرائم غیر عمد و آغاز اقدمات تکمیلی حل مشکلات خانوادگی آنها
- خدمات جامع‌مشاوره
ارائه خدمت درکلینیک‌های مشاوره در حرم مطهر امام‌رضا(ع) و سطح شهر مشهد و همچنین کلینیک‌های همکار در کلیه استان‌ها با همکاری خادم‌یاران‌رضوی متخصص در جامعه هدف
- توسعه ورزش‌همکانی و ارتقاء سلامتجسمی مناطق‌هدف و موقوفه‌دار
ارائه خدمات رایگان، ارزان‌قیمت، ایجاد زمین‌ها و توسعه اماکن ورزشی در مناطق هدف و موقوفه دار و ارتقاء سلامت جسمی کارکنان و خانواده آنها
- 10) شبکه سازی جوانان و تربیت رهبران‌اجتماعی
ارتباط گیری، مشارکت و تعامل با تشکل‌ها در سراسر کشور در پویش‌های اجتماعی
- فوریت و حوادث
انجام اقدامات متعدد در حوادث ملی مانند سیل و زلزله با دستور تولیت معزز آستان‌قدس رضوی در استان‌های کشور
- اشتغال زایی در مناطق هدف
توسعه خدمات در مناطق آسیب پذیر با ایجاد اشتغال و توان مند سازی و ارائه تسهیلات، وام های گره گشایی و اجرای طرح های اشتغال زا
موسسات و مراکز تابعه بنیاد کرامت رضوی
6 مرکز در قالب بنیاد کرامت رضوی مشغول خدمت به زائران و مجاوران هستند که شامل مرکز بانوان و امور خانواده، مرکز جامع مشاوره، موسسه موقوفه زائر رضوی، معاونت خدمات اجتماعی، موسسه تربیت بدنی و مرکز خادمیاری و کانون‌های خدمت رضوی هستند. همچنین 32 مجموعه خادمیاری، تحت عنوان مدیریت کانون‌های خدمت رضوی در تمامی استان‌ها مشغول به فعالیت‌اند و دو ماموریت نیز در ساختار جدید بر عهده بنیاد کرامت گذاشته شده است. نخست، ستاد اربعین که همه‌ساله در ایام اربعین مجموعه‌ای از اقدامات را انجام می‌دهد و دیگری ستاد فوریت‌ها و حوادث آستان قدس رضوی است که در مواقع بروز سیل، زلزله و… با امریه تولیت به کمک دستگاه‌های اجرایی می‌رود.
معاونت خدمات اجتماعی
معاونت خدمات اجتماعی بنیاد کرامت رضوی برای خدمت‌رسانی همراه با تکریم به محرومان در سراسر کشور با مشارکت کانون‌های خدمت رضوی با استفاده از توان موسسات خیریه و ظرفیت‌های مردمی گام‌های موثری برداشته است. همچنین در حوزه تسهیل زیارت با برنامه‌ریزی و اقدام موثر برای حضور حداکثری زائرانی که به‌دلیل ضعف مالی امکان تشرف و زیارت حضرت رضا علیه‌السلام را ندارند، در دستور کار داشته و به موازات با تسهیل فرایند زیارت فراتر از مرزها، با اولویت مراسم اربعین حسینی و زائران غیر ایرانی از این مهم نیز غافل نبوده است. همچنین در حوزه مجاوران با ایجاد زیرساخت‌های حقیقی و مجازی خود را مکلف به خدمت‌رسانی کریمانه به محرومان با بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی و برنامه‌ریزی، نظارت و اقدام در بهره‌گیری بهینه از موقوفات برای بهره‌مند ساختن مجاوران تهی‌دست و اجرای برنامه‌های عام‌المنفعه و اعتمادساز در سطح شهر مشهد می‌داند. توسعه زیرساخت حیاتی در روستاهای موقوفه‌دار و مناطق محروم با محوریت توانمندسازی استعدادهای مردمی و بومی منطقه و اقدام بهنگام در امدادرسانی به حادثه‌دیدگان حوادث و بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی و ایجاد بسترهای اشتغال و کارآفرینی نیز یکی دیگر از ماموریت‌های این معاونت با سه مدیریت “محرومان”، “زائران” و “مجاوران” است.
مرکز خادمیاری و کانون‌های خدمت رضوی
خدمت به بارگاه نورانی حضرت رضا علیه‌السلام و زائران حضرت آرزوی خیل عظیمی از مشتقان و شیفتگان خاندان عصمت و طهارت بوده است و هرساله تعداد زیادی از درخواست‌های هم‌میهنان عزیز، در موضوع تشرف به توفیق خادمی حضرت به آستان قدس رضوی واصل می‌شود.
نظر به مفاد حکم انتصاب تولیت معزز آستان قدس رضوی، موضوع توسعه خدمتی نیز در دستور کار قرار گرفت، لذا مشتاقان خدمت به امام رئوف علیه‌السلام با عضویت در طرح خادمیاری حضرت رضا علیه‌السلام می‌توانند از طریق خدمت به محرومان و همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سایر خدمات تخصصی مفتخر به کسب توفیق خادمیاری حضرت رضا علیه‌السلام گردند.
در همین راستا کانون‌های خدمت رضوی، به‌عنوان مجموعههای مردمی، انقلابی، فعال و دارای هویت وابسته به دبیرخانه‌های استانی تشکیل و سازماندهی شده که بر اساس تعلق خاطر و علاقه به حضرت رضا علیه‌السلام و با همافزایی ظرفیت‌های در اختیار، در راستای موضوعات، مأموریت‌ها و اولویت‌های آستان قدس رضوی به‌صورت مستمر فعالیت مینمایند.
مرکز امور بانوان و خانواده
مرکز امور بانوان و خانواده بنیاد کرامت رضوی با هدف تبیین و ترویج هویت بانوی مومن انقلابی جهت تعالی بنیاد خانواده با تاکید بر الگوهای تربیت دینی، انقلابی و توجه به کرامت زن در خانواده و اجتماع، برای بهبود وضعیت بانوان و خانواده‌های زائران، مجاوران، شاغلان و خادمان آستان قدس رضوی، فعالیت خود را در اسفند ماه سال 1395 همزمان با میلاد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها آغاز کرد. از جمله طرح‌های بانو محور این مرکز: زندگی به سبک رضوی، رویداد شکوه مادری، شمین، دخترماه، مادران ارزش‌آفرین و…
همچنین اجرای طرح اردویی رشد و اعتلای معرفتی و مهارتی بانوان با تکیه بر مبانی دینی، در اردوگاه باغ خاتون با وسعت 20 هکتار به عنوان نخستین مرکز نو آوروی- فرهنگی بانوان کار آفرین و طرح پویش‌های مردمی با هدف رفع موانع و پرداختن به مسائل اساسی بانوان از طریق جریان سازی و موج آفرینی، نشان دهنده ی نقش آفرینی اجتماعی بانوان، زمینه‌سازی تشکیل، تحکیم و تعالی نظام خانواده و فلسفه وجودی مرکز امور بانوان و خانواده است.
موسسه موقوفه خدمات زائر
به‌منظور تحقق توجه کریمانه به زائران به‌ویژه نیازمندان و افراد کم‌برخوردار، بزرگ‌ترین زائرسرای کشور تحت عنوان زائرشهر رضوی در مساحتی حدود 50 هکتار در ابتدای شهر طرق محدوه شهرداری منطقه هفت شهر احداث، و به‌منظور افزایش اسکان زائرین در نزدیکی حرم امن رضوی، زائرسرای رضوی در زمینی به مساحت 8 هکتار با زیربنای بیش از 20 هزار متر مربع شامل فضاهای اقامتی، خدماتی، رفاهی، اجتماعی و فرهنگی در انتهای بلوار چمن و شهرداری منطقه پنج مشهد به بهره برداری رسیده است. همچنین مجتمع‌های رفاهی میان‌راهی امام رضا علیه السلام نیز به صورت شبانه روزی در حال خدمت‌رسانی به زائران و مسافران هستند.
مرکز جامع مشاوره
فعالیت‌های مشاوره‌ای در آستان قدس رضوی با سابقه‌ای بیش از 20 سال در سال 1377 با تاسیس کلینیک آستان مهر ذیل موسسه جوانان، خدمات مشاوره و پژوهش‌های اجتماعی آغاز شده و در سال 1384 با افتتاح کلینیک روان‌شناسی و مشاوره حرم مطهر ذیل معاونت تبلیغات آستان قدس رضوی استمرار پیدا کرده است.
مرکز جامع مشاوره بنیاد کرامت رضوی در سال 1397 با عنایت تولیت محترم وقت و تجمیع دو مرکز مشاوره حرم مطهر و آستان مهر رضوی با هدف، توسعه کمی و کیفی ارائه خدمات مشاوره‌ای و پاسخ‌گویی به نیازهای مشاوره‌ای زائران، مجاوران و محرومان مبتنی بر مدل‌های مشاوره با رویکرد اسلامی و همچنین تحت پوشش قرار دادن، هدایت علمی و حرفه‌ای و متمرکز ساختن تمامی خدمات مشاوره‌ای آستان قدس رضوی در مرکز جامع و جلوگیری از موازی‌کاری در حوزه مشاوره و روان‌شناسی ایجاد شد.
موسسه تربیت بدنی
آستان قدس رضوی با نگاه ویژه به رشد همه‌جانبه روحی، جسمی و سلامت افراد جامعه و در جهت ارتقای ورزش همگانی از ابتدای دهه دوم انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 1373 موسسه تربیت بدنی را تاسیس کرد. و تاکنون اقدامات شایان توجهی در خصوص تاسیس و احداث اماکن ورزشی، تشکیل تیم‌های ورزشی، برگزاری مسابقات و جشنواره‌های فرهنگی ورزشی را از این طریق انجام داده است. به‌طوری‌که امروزه به یکی از نهادهای پویای اجتماعی- مذهبی موفق در جذب جوانان کشور بدل شده و علاوه بر رسالت عظیم خود در تقویت روح و معنویت افراد جامعه در تقویت جسم آنان نیز نقش اساسی ایفا می‌نماید. در این رابطه این نهاد مذهبی زمینه رشد و بالندگی ورزش را در منطقه و کشور فراهم نموده است که نمود بارز آن تقدیم به ورزشکاران در رشته‌های مختلف ورزشی به تیم‌های ملی ورزشی کشور است. موسسه تربیت بدنی بنیاد کرامت رضوی، با عمومیت بخشیدن به مقوله ورزش و فراهم کردن زمینه‌های گسترش ورزش همگانی در حاشیه شهر و مناطق محروم، توانسته است جوانان و افراد بی‌شماری را به ورزش جذب کند و پرورش دهد.
این موسسه به‌عنوان یکی از مهمترین کانون‌های ورزشی شرق کشور دارای چهار مجتمع فرهنگی ورزشی؛ شهید سلیمانی، شهید دارایی،شهید اصلانی و یک مجموعه مختص بانوان در مساحتی حدود 24 هکتار در حال خدمت‌رسانی به دوستداران ورزش در قالب ده‌ها رشته ورزشی به صورت ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.
